Wydział Promocji i Polityki Społecznej w urzędzie miasta przygotował i zlecił ustawienie dziesięciu tablic z opisami obiektów godnych uwagi turystów. System oznaczeń będzie rozwijany.
Dziękujemy za pomoc: Muzeum Tkactwa w Kamiennej Górze, Miejska Biblioteka Publiczna w Kamiennej Górze.
SZTOLNIA ARADO – ZAGINIONE LABORATORIUM HITLERA
Podziemne korytarze w Kamiennej Górze to spuścizna po górniczej i wojennej historii miasta. Dziś wiemy o istnieniu dziesięciu takich obiektów. Część z nich to dawne sztolnie wydobywcze i poszukiwawcze, inne specjalnie wydrążono, aby mieszkańcy mogli się schronić przed atakami lotniczymi w czasie II wojny światowej.
Najbardziej znaną i najlepiej zachowaną jest sztolnia Arado. Wydrążono ją w 1943 r. pod Górą Parkową. Prawdopodobnie pełniła funkcję schronu przeciwlotniczego. Niewykluczone, że zamierzano ulokować w niej fabrykę.
Podziemia mają powierzchnię 1300 m kw. Szczególne wrażenie robi hala o długości 55,5 m, szerokości 7 m i wysokości 5,2 m. W sztolni można zobaczyć m.in.: części latającej bomby V-1 i rakiety V-2 oraz maszyny szyfrującej Enigma. Zwiedzający mogą także obejrzeć jedyną w Polsce replikę samolotu Arado E555 typu latające skrzydło. Był to odrzutowy bombowiec dalekiego zasięgu tzw. „Amerikabomber”. Model zbudowano w skali 1:1.
KOMPLEKS ZBROJENIOWY W ANTONÓWCE
Budowę fabryki amunicji na terenie Antonówki prawdopodobnie rozpoczęto przed wybuchem II wojny światowej. Zakład zajmował powierzchnię ok. 70 hektarów. Dostępu broniły uzbrojone posterunki oraz okalające fabrykę ogrodzenie o długości 8 km. Na kompleks składało się ponad 70 naziemnych obiektów różnego przeznaczenia. Były to budynki biurowe, produkcyjne, techniczne i magazyny. Część infrastruktury prawdopodobnie ukryto pod ziemią.
Dotąd nie odnaleziono żadnego wejścia do tej części kompleksu, ale badacze wojennych tajemnic przypuszczają, że sztolnie w Antonówce mogą przebiegać na trzech poziomach. Niegdyś do zakładu prowadziła bocznica kolejowa. Obecnie na dawnym nasypie znajduje się droga rowerowa.
Po wojnie teren znajdował się pod nadzorem wojsk radzieckich. Z fabryki wywieziono wówczas całe wyposażenie i maszyny. Polska ludność cywilna zaczęła się tu osiedlać dopiero w latach pięćdziesiątych XX w. Większość ówczesnych mieszkańców była zatrudniona w Zakładach Przemysłu Lniarskiego „Len”. Mieściły się tu także magazyny.
RYNEK
Zabytkowa zabudowa centrum miasta pochodzi z XVI–XVIII w., częściowo była też przebudowywana w XIX i XX w. Na prostokątnym rynku w latach 1564–1873 stał ratusz, dwukondygnacyjna budowla z czworoboczną wieżą. Ratusz był siedzibą magistratu, sądu, ławników, rady miejskiej i kancelarii. Mieścił także salę weselną, archiwum, skarbiec, więzienie oraz piwnicę z wyszynkiem. Wokół ratusza ustawiano kramy handlowe. W południowo-zachodniej części stał budynek z wagą miejską.
Centrum miasta zamieszkiwali najbogatsi mieszczanie. Na przestrzeni wieków bywali tu znamienici goście: królowie pruscy Fryderyk II Wielki i Fryderyk Wilhelm II, car Aleksander I, poeci Johann Wolfgang Goethe i Johann Christian Günther oraz filozof Artur Schopenhauer.
Na szczególną uwagę zasługuje pierzeja zachodnia z zabytkowym unikatowym zespołem tkackim – siedzibą Muzeum Tkactwa. Godna uwagi jest też pierzeja południowa z kamienicą z I poł. XVIII w., która dawniej należała do firmy H. Schlums oraz budynkiem najstarszej miejskiej apteki.
MUZEUM TKACTWA W KAMIENNEJ GÓRZE
Muzeum Tkactwa w Kamiennej Górze ma siedzibę w unikatowym kompleksie tkackim złożonym z barokowej kamienicy oraz trójskrzydłowej oficyny, które otaczają urokliwy dziedziniec. W XVIII w. kamienica należała do rodziny Johanna Fischera, kupca zajmującego się handlem płótnem lnianym. Na początku XX w. budynek należał do loży masońskiej, o czym przypominają symbole (cyrkiel i węgielnica) umieszczone na fasadzie głównego budynku.
W latach trzydziestych XX w. w Kamiennej Górze powstało muzeum regionalne. W 1969 r. instytucja otrzymała nazwę Muzeum Tkactwa Dolnośląskiego w Kamiennej Górze. Specjalizacja spowodowała intensywne gromadzenie zbiorów związanych z historią tradycyjnego tkactwa oraz przemysłu włókienniczego. Muzeum posiada bogatą kolekcję narzędzi i urządzeń do obróbki surowców włókienniczych, zabytkowych, przemysłowych, artystycznych tkanin, strojów ludowych oraz mieszczańskich.
Zbiory muzeum obejmują zabytki związane ze sztuką: malarstwo sztalugowe, obrazy na szkle, rzeźbę z XIV–XIX w., grafiki, rzemiosło artystyczne. Na ekspozycjach możemy obejrzeć muzealia historyczne i etnograficzne: meble ludowe, sprzęty gospodarstwa domowego, elementy dawnych strojów.
W muzeum prezentowane są eksponaty z Gabinetu Osobliwości założonego na początku XVIII w. przy kościele Łaski w Kamiennej Górze (warcaby Napoleona I, paleta malarska M. Willmanna, strój Eskimosa, portrety władców i pastorów, unikatowe instrumenty muzyczne). Wśród przechowywanych numizmatów znajduje się tzw. skarb z Dębrznika – zbiór 6360 srebrnych monet z XIV–XVI w.
KOŚCIÓŁ PW. ŚW. PIOTRA I PAWŁA
Jest to najstarszy kościół w Kamiennej Górze. Został ufundowany przez księcia Bolka I w 1294 r. Trzynawowa świątynia była kilkakrotnie niszczona i przebudowywana, ale zachowała charakterystyczną sylwetkę późnośredniowiecznej świątyni halowej. Prostokątne prezbiterium wzniesiono w XIV w.
We wnętrzu zachowały się: późnogotycki ołtarz boczny św. Anny z 1520 r. (przeniesiony z Raszowa), polichromowana ambona z końca XVIII w. (autorstwa rzeźbiarza Josepha Antona Lachela z Krzeszowa), neogotyckie ołtarze – główny i boczny pochodzące z końca XIX w., kamienna chrzcielnica z drewnianą manierystyczną pokrywą z I połowy XVII i XIX w. oraz prospekt organowy z 1885 r.
Kościół zdobią także barokowe, rokokowe i neogotyckie rzeźby z XVIII-XIX w. Na wieży znajdują się dzwony z 1606 i 1639 r. oraz zegar ze słynnej fabryki A. Eppnera ze Srebrnej Góry. Co kwadrans bicie dzwonu połączonego z zegarem informuje kamiennogórzan o upływającym czasie. Na murach można obejrzeć kamienne płyty nagrobne i epitafia mieszczańskie z lat 1599–1614.
RATUSZ
Wybudowany w latach 1904–1905 ratusz stanął w miejscu dawnej górnej bramy miejskiej. Uroczyste otwarcie odbyło się 30 listopada 1905 r. W ratuszu znajdowały się sale rajców i posiedzeń magistratu, gabinet i mieszkanie burmistrza oraz piwnica ratuszowa. Budynek jest obecnie siedzibą urzędu miasta w Kamiennej Górze.
Został zbudowany w stylu neorenesansowym według projektu architektów Richarda Gaze i Alfreda Böttchera. Cokoły, obramienia okien, szczyty wieży, portale, dekoracje rzeźbiarskie wykonano z żółtego i szarego piaskowca.
Na fasadzie zachodniej nad oknami umieszczono trzy głowy reprezentujące stany społeczne (kupca, rzemieślnika i chłopa), cztery personifikacje temperamentów (melancholik, flegmatyk, sangwinik, choleryk), herb miasta, daty budowy oraz przedstawienia alegoryczne Sławy i Sprawiedliwości.
Fasadę południową zdobi fryz przedstawiający obronę miasta podczas najazdu husytów, godła państwowe i cechowe, herby miast, portrety książąt świdnicko-jaworskich oraz władców pruskich, a także charakterystyczne dla miasta profesje rzemieślnicze. Wnętrze ratusza wypełnia klatka schodowa z dekoracją rzeźbiarską, polichromiami i dużym oknem witrażowym. Pierwotne wyposażenie zachowało się w reprezentacyjnej sali witrażowej oraz gabinetach burmistrzów. Na wieży czas odmierza zegar ze słynnej fabryki A. Eppnera ze Srebrnej Góry.
FABRYKA GRÜNFELDÓW
Budynek należał do rodzinnej firmy tekstylnej Grünfeld założonej w Kamiennej Górze w 1862 r. Pierwszym właścicielem był Falk Valentin Grünfeld (1837–1897). Fabryka oraz dom handlowy zostały wybudowane w latach 1884–1886. Firma specjalizowała się w produkcji i sprzedaży tkanin lnianych. Właściciele prowadzili na szeroką skalę system sprzedaży wysyłkowej.
Po śmierci założyciela przedsiębiorstwo odziedziczyli jego synowie. Z ich inicjatywy firma otworzyła sklepy w Berlinie i Kolonii. W 1937 r. fabryka została znacjonalizowana przez III Rzeszę. W halach ulokowano firmę Max Kuhn, która rozpoczęła produkcję metalurgiczną. Po II wojnie światowej w kompleksie mieściły się biura i sale produkcyjne zakładów odzieżowych. Szyto tu konfekcję damską i męską.
Projekt monumentalnego budynku frontowego stanowi jedyny na Dolnym Śląsku przykład wykorzystania rozwiązań architektury pałacowej w budownictwie przemysłowym. Projektantem kompleksu był Carl Schmitt (1836–1888) z Wrocławia. Na uwagę zasługują dekoracje na elewacjach. Na kolumnach znajdują się inicjały założyciela oraz symbol firmy – sokół z kądzielą w dziobie.
KOŚCIÓŁ ŁASKI PW. MATKI BOŻEJ RÓŻAŃCOWEJ
Kościół wzniesiono jako jeden z sześciu ewangelickich „Kościołów Łaski” na Śląsku. Został zaprojektowany w stylu barokowym na planie krzyża greckiego z kopułą na skrzyżowaniu naw i wieżą nad wejściem. Świątynię wzorowano na kościele Katarzyny w Sztokholmie. We wnętrzu zachowały się drewniane empory i pojedyncze elementy pierwotnego wyposażenia. Ołtarz, chrzcielnica, organy, ambona, żyrandole i dzwony zostały wywiezione do kościoła garnizonowego w Warszawie w latach 50. XX w.
W 1728 r., na mocy dziedzictwa testamentowego Melchiora Duciusa von Wallenberga, została założona przykościelna biblioteka. Obejmowała ona dzieła drukowane, 40 średniowiecznych rękopisów i 600 listów znanych osób: króla pruskiego Fryderyka II, cesarzowej Marii Teresy, twórców reformacji Marcina Lutra i Filipa Melanchtona. W 1736 r. biblioteka otrzymała specjalne pomieszczenie. Założono też przy niej Gabinet Osobliwości, w którym zgromadzono wiele wyjątkowych muzealiów przywożonych z odległych krajów, głównie sensacyjnych kuriozów i eksponatów przyrodniczych.
Po II wojnie światowej zbiory biblioteki i Gabinetu Osobliwości uległy rozproszeniu, część inwentarza trafiła do kamiennogórskiego muzeum, a także do bibliotek Uniwersytetu Warszawskiego i Uniwersytetu Łódzkiego.
ZAMEK GRODZTWO — KREPPELHOF
Renesansowa rezydencja rycerska Kreppelhof (Grodztwo) została zbudowana w II poł. XVI w. Jej pierwszym właścicielem był Hans Schaffgotsch I – kanclerz księstwa świdnicko-jaworskiego. Obiekt powstał na planie czworoboku. Miał wewnętrzny dziedziniec z krużgankami i wieżę. Nosił cechy budowli obronnej, które podkreślał mur z flankami i bastejami oraz fosa.
Pałac stanął w miejscu dawnych średniowiecznych zabudowań. Według legendarnych przekazów właścicielami dawnego zamku byli członkowie zakonu templariuszy.
Po wojnie trzydziestoletniej (1618–1648) pałac kilkukrotnie zmieniał właścicieli. Był w rękach znanych śląskich rodów: Schindlów, von Dyhrnów, Promnitzów, Stolbergów-Wernigerode. W 1872 r. właściciel pałacu hr. Eberhard Stolberg-Wernigerode, prezydent Śląska, dokonał pierwszej znaczącej przebudowy.
Pałac spłonął w 1964 r. Zachowało się kilka bogato zdobionych portali, obramień okiennych oraz fragment dekorowanej płaskorzeźbami bramy wjazdowej. Kamienne elementy elewacji, m.in. piaskowcowe kartusze herbowe, można obejrzeć w Muzeum Tkactwa w Kamiennej Górze. Wokół zamku pozostały fragmenty założenia parkowego.
BIUROWIEC ŚLĄSKICH ZAKŁADÓW TEKSTYLNYCH METHNER I FRAHNE
Gmach dawnego biurowca zakładów „Schlesischen Textilwerke Methner u. Frahne AG” powstał w 1906 r. Stanowił siedzibę rodzinnej firmy założonej w Kamiennej Górze w 1852 r. Była to pierwsza manufaktura tekstylna w mieście. Jej nieistniejące już zabudowania produkcyjne znajdowały się w rejonie ul. Nadrzecznej. Biurowiec przy ul. Kościuszki pełnił również funkcję domu handlowego.
We wnętrzach budynku zachowała się reprezentacyjna klatka schodowa i oryginalne boazerie w pomieszczeniach administracji. Ciekawy element wyposażenia jednego z nich stanowi zabytkowy sejf, w którym przechowywano firmową gotówkę.
Kamienna elewacja budynku jest bogato zdobiona płaskorzeźbami. Dwie postacie na bramie wjazdowej to: Fortuna – rzymska bogini, patronka losu i bogactwa oraz Merkury – bóg handlu, zysku i kupiectwa. Gmach ozdabiają też detale związane z pracą tkaczy. Ich pracowitość symbolizują kamienne pszczoły, a rozległy zasięg handlowych kontaktów firmy – parowiec i żaglowiec.
